’T ROODE HERT
Een uniek én dynamisch monument met maatschappelijke relevantie
’T ROODE HERT Een uniek én dynamisch monument met maatschappelijke relevantie
Het ontbreekt aan superlatieven om de molen aan de Frieseweg te beschrijven. Machtig, prachtig, krachtig, maar op zijn minst beeldbepalend. Toch rijden de meeste mensen er dagelijks aan voorbij zonder te beseffen wat zich binnen de achtkantige stellingmolen afspeelt.
Er zijn natuurlijk mensen die boodschappen doen in het gezellige molenwinkeltje, waar naast prachtige biologische producten als brood, koek, gebak en natuurlijk meel en bakmixen te koop zijn. Maar het besef dat er in Oudorp een monument staat met een ongelofelijke historie en waarvan de relevantie tot op de dag van vandaag groot is, ontbreekt veelal.
Hoogste tijd om eens stil te staan bij ’t Roode Hert, één van onze zes (!) molens, opdat er trots op dit unieke monument oplaait.
Lange geschiedenis
De oudste vernoeming van een molen op de huidige plek dateert van 1566. Het gaat om een korenmolen die tijdens de tachtigjarige oorlog een betreurenswaardige rol speelde. De Alkmaarders waren te laat met ontmantelen, zodat de Spanjaarden hem tijdens de belegering in 1573 konden gebruiken als beschutting en uitkijkpost. Er moeten minstens twee kanonnen gestaan hebben en het zou zo maar kunnen dat op 14 september vanaf dit punt de woning van Jan Arentz aan de Appelsteeg, het welbekende huis met de kogel, is beschoten.
In 1620 verleende het stadsbestuur van Alkmaar toestemming om op de plek van de tijdens de schermutselingen afgebrande molen een nieuwe molen te bouwen. Deze molen brandde In 1817 af waarna die werd vervangen door De Dordtse Maagd, een pelmolen uit Zaandam. Hier werd gerst tot gort gemalen. Hij kreeg als nieuwe naam 't Roode Hert.
In1924 landde een verdwaald stuk vuurwerk op de molen die vervolgens tot de grond toe afbrandde. Toen al vormde vuurwerk een gevaar voor de veelal rietgedekte houten molens en zeker in de huidige tijd waken molenaars bij hun molen rond oud-en-nieuw en houden daarbij hun hart vast.
Eeuwfeest
Het roemloze einde van de molen kon niet anders dan met herbouw uitgewist worden. De nog maar net afgebroken pelmolen “De Witte Klok” uit Zaandam werd in opdracht van Piet Berkhout op een nieuw onderachtkant geplaatst als een voorloper van IKEA bouwpakketten. In 1925 werd de molen in werking gesteld. Later nam zoon Arie Berkhout de molen over en bleef tot 1979 eigenaar.
Komend jaar jubileert de eeuweling en viert feest met mooie aanbiedingen in de molenwinkel. Iets om in de gaten te houden, zeker als er iets te vieren of te bakken valt!
Een duurzame machine
De techniek achter molens is voor het eerst toegepast in de dertiende eeuw. De oudst bekende vermelding dateert uit 1221. Met duurzame krachtbronnen als wind en water wordt een indrukwekkende machine in beweging gebracht. Wiekenkruis en scheprad brengen maalkoppels, kantstenen, zaagbladen, oliestampers en wat al niet meer in beweging via een ingenieus systeem van houten wielen, assen en spillen. Een ongeëvenaard hoogstandje uit de dertiende eeuw dat sindsdien niet wezenlijk veranderd is. Sta daar maar eens bij stil en bedenk dat Oudorp over zes van deze wonderen van techniek beschikt.
Raphaëlstichting
De molen wordt door de Raphaëlstichting met winkel en werkplaatsen van Stichting Korenmolen ’t Roode Hert gehuurd. Deze stichting biedt op antroposofische grondslag zorg aan mensen met een verstandelijke beperking. Op verschillende locaties bieden zij zinvol werk. Zo ook op de Frieseweg waar geholpen wordt in de molen en de winkel. Ook is er een een luwere werkplek met meer creatieve activiteiten. Iedereen die er wel eens iets koopt in de gemoedelijke molenwinkel ervaart de waarde die dit werk heeft voor de deelnemers.
Maalbedrijf
Van de zes molens in Oudorp zijn er vijf draaivaardig, dat wil zeggen buiten bedrijf maar wel van onschatbare waarde als cultuur historisch erfgoed. Het Roode Hert daarentegen is maalvaardig en herbergt naast de molenwinkel en werkplaatsen van de Raphaëlstichting een professioneel maalbedrijf waar voornamelijk biologische en lokaal geteelde granen vermalen worden. Beide graanstromen worden zorgvuldig van elkaar gescheiden vanwege de eisen die aan het biologische keurmerk worden gesteld. De biologische meelproducten worden geleverd aan de molenwinkel waar particuliere klanten terecht kunnen. Daarnaast wordt uitsluitend geleverd aan bedrijven waaronder bakkers en diverse winkels.
Molenaar John Bruin
De ontmoeting met molenaar John Bruin, eigenaar van het maalbedrijf, is een weerzien met een bekende. Als molenaar in opleiding heb ik verschillende dagen meegedraaid op zijn molen; intensief en geconcentreerd werk waardoor er weinig tijd was voor een lang gesprek. Dit keer is het anders want het afgesproken interview biedt die mogelijkheid wel.
John verrast me als hij vertelt dat zijn interesse voor het ambacht molenaar voortkomt uit activiteiten als amateurarcheoloog. Toen hij vijfentwintig jaar geleden molen De Kijkduin in Schoorl binnenliep greep de functionaliteit van dit werktuig hem onmiddellijk. In plaats van statische artefacten uit een vergane periode bevond hij zich in een werkend instrument uit dezelfde tijd.
Een opleiding tot werktuigbouwkundige bevorderde zijn interesse en hij meldde zich als vrijwilliger bij molenaar Tom Bos. Tom, een grootheid in de molenwereld, leerde John de kneepjes van het ambacht en na het behalen van het certificaat werd hij in 2017 gevraagd om molenaar op het Roode Hert te worden.
John had inmiddels de cursus korenmolenaar bij het Ambachtelijk Korenmolenaars Gilde (AKG) met goed gevolg afgelegd en wist niet alleen hoe om te gaan met een molen maar ook hoe hij een goede zak meel kon malen. De kans om zelf een molen te beheren liet hij niet lopen en naast zijn werk als planning engineer bij Taqa werd hij op parttime basis professioneel molenaar. Met het maalbedrijf verwerft hij als een van de weinigen, een deel van zijn inkomen uit het molenaarsschap.
Alsof het zo moest zijn kreeg het molenaarsambacht, tegelijk met zijn komst naar het Roode Hert, een beschermde status door inschrijving op de UNESCO-lijst van Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid.
Producten
John’s maalbedrijf brengt talloze producten voort; naast diverse meel- en graansoorten gaat het om brood-, cake-, taart-, oliebollen en pannenkoekenmix. Goed om te weten; het meel is van bijzondere kwaliteit dankzij het feit dat het steengemalen is. Puur en eerlijk in tegenstelling tot de met extra hulpstoffen samengestelde meelproducten uit de fabriek.
Zwaardbonen
John maalt ook al enige tijd zwaardbonen uit China voor de nierstichting. Deze bonen bevatten een eiwit dat afvalstoffen in het bloed kan afbreken. Het bonenmeel wordt gebruikt bij de ontwikkeling van een mobiele kunstnier. De temperatuur bij het maalproces is belangrijk en machinaal malen kent het risico dat deze te hoog oploopt. Met de molenstenen van het Roode Hert weet John die constant te houden. Aangezien windkracht onbetrouwbaar is maakt hij voor deze opdracht gebruik van de motor waarover het Roode Hert beschikt. Hij is trots dat hij dit mag doen en dat de molen een bijdrage levert aan het welzijn van nierpatiënten.
Al met al is het maatschappelijk belang van het Roode Hert enorm. Een monument als dit verdient meer dan onze aandacht en hopelijk flakkert er de volgende keer dat u passeert of de winkel binnenloopt, een gevoel van trots op bij de gedachte aan “onze” molen.
Tekst en foto's: Marcel van Deursen
Ondanks het vuurwerkverbod toch een verzoek aan mensen die het niet kunnen laten. Kies een veilige plek ver van “onze” molen!